فلج مغزی اطفال چیست؟
فلج مغزی در کودکان یا همان فلج مغزی اطفال (Cerebral palsy (CP)) یک اختلال نورولوژیکی در مغز است. این اختلال عملکرد حرکات کودک، توانایی کنترل عضلات، هماهنگی، عکس‌العمل، حالت بدنی، تعادل و گاهی توانایی برقراری ارتباط را مختل می‌کند. آسیب به یاخته‌های مغزی، رشد ناقص یا ضربه به سر کودک از جمله علل فلج مغزی هستند.
بهره هوشی و طول عمر کودکان فلج مغزی با دیگر کودکان یکسان است. این اختلال در طول زمان شدت یا بهبود نمی‌یابد؛ با تشخیص به موقع، درمان و یادگیری کیفیت زندگی کودک تا حد بسیار زیادی بالاتر می‌رود. شدت این بیماری در هر شخص متفاوت است؛ در برخی توانایی راه رفتن وجود ندارد. در کودک ممکن است علائم صرع، مشکلات شنوایی، یادگیری و دیداری وجود داشته باشد. بالعکس فلج مغزی اطفال در برخی دیگر تا حدی خفیف است که دیگران متوجه آن نمی‌شوند.
نکته مهم این است که آسیب مغزی حالتی پیشرونده ندارد، یعنی با رشد کودک سطح آسیب بیشتر نمی‌شود اما همان مقدار تاثیر خود را در رشد حرکتی و شناختی کودک خواهد گذاشت. مثلا همچنان که کودک رشد می‌کند، این ناتوانی‌ها نیز در او رشد خواهند کرد و از بین نمی‌روند. همین موضوع والدین و البته کودک را به چالش می‌کشد.
ممکن است بپرسید، فلج مغزی در کودکان تا چه حد در رشد شناختی و حرکتی آنها تاثیر می‌گذارد؟ این موضوع کاملا به شدت و میزان آسیب مغز بستگی دارد. عوارض CP در برخی کودکان شدید و در برخی دیگر خفیف است.
علت فلج مغزی در کودکان چیست؟
علت بیماری CP یا شاید بهتر باشد بگوییم بیماری‌های CP، مربوط به آسیب قسمت‌هایی از مغز است که حرکت را کنترل می‌کنند. این آسیب‌ها می‌توانند در زمان بارداری (دوران جنینی و حین زایمان) و پس از تولد ایجاد شوند.
علت بیماری فلج مغزی قبل از تولد و حین زایمان
- آسیب به ماده سفید مغز (white matter) : این ماده وظیفه دارد تا به همه قسمت‌های بدن سیگنال ارسال کند. ماده سفید مغز در دوران جنینی در بین هفته‌های ۲۶ تا ۳۴ بارداری بسیار حساس و آسیب‌پذیر است. هر عاملی که باعث بروز اختلال در آن شود، زمینه را برای بروز CP فراهم می‌کند. البته نباید تصور کنید که آسیب مغزی فقط در طی این هفته‌ها رخ می‌دهد، بلکه ریسک آن در این بازهٔ زمانی بیشتر است.
- خونریزی مغزی جنین : گاهی اوقات رگ‌های خونی در مغز جنین مسدود می‌شوند. در نتیجه خونرسانی به آن مختل خواهد شد و سکته مغزی جنین رخ می‌دهد. لخته‌شدن خون، نقص‌های قلبی، تشکیل رگ‌های خونی غیرطبیعی و بیماری‌های ژنتیکی مانند کم‌خونی داسی شکل می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند.
- رشد غیر طبیعی مغز : فاکتورهایی مانند عفونت، تب، ضربه و جهش‌های ژنی می‌توانند باعث ناهنجاری در رشد مغز شوند.
- کمبود اکسیژن در مغز : اگر به هر دلیلی اکسیژن کافی در اختیار مغز جنین قرار نگیرید، این آسیب بروز می‌کند. پارگی رحم، فشار خون بسیار پایین مادر، مشکلات بند ناف، جدا شدن جفت و ضربه به سر نوزاد هنگام زایمان از جمله دلایلی هستند که زمینه را برای بروز این مشکل فراهم می‌کنند.
دلایل اکتسابی فلج مغزی بعد از تولد در کودکان
- عفونت‌هایی مانند مننژیت (meningitis) و آنسفالیت (encephalitis، التهاب بافت مغز به دلیل ابتلا به بیماری‌های ویروسی)
- سکته مغزی
- آسیب‌های ناشی از کودک‌آزاری
- مشکلات مربوط به خونرسانی مغز
- مشکلات قلبی
- حوادثی مانند رانندگی و سقوط که منجر به فلج مغزی در بزرگسالان نیز می‌شوند.
روش تشخیص فلج مغزی در کودکان چگونه است؟
بررسی نمودار رشد کودک
پزشک متخصص با ارزیابی وضعیت رشد کودک، می‌تواند علائم بیماری سی‌پی را تشخیص دهد. در صورت بروز مشکل خاص، آزمایش‌های غربالگری و تکمیلی را تجویز می‌کند.
اسکن مغز
تصویربرداری از وضعیت مغز که به یکی از روش‌های زیر انجام می‌شود :
- اسکن اولتراسوند جمجمه
- اسکن MRI
- سی‌تی اسکن
الکترومیوگرام (EMG) یا تست نوار عصب و عضله
در این آزمایش پزشک وضعیت ماهیچه‌ها و سلول‌های عصبی آنها را بررسی می‌کند. در طی آن سیگنال‌های الکتریکی ناشی از فعالیت عصب و ماهیچه‌ها ثبت می‌شوند.
الکتروانسفالوگرام (EEG)
در این تست پدهای کوچکی روی پوست سر کودک قرار می‌گیرد. به این ترتیب سیگنال‌های امواج مغزی به‌صورت دیجیتالی روی کاغذ ثبت می‌شوند. پزشک متخصص با استفاده از این آزمایش فعالیت مغز را بررسی می‌کند.
علائم و نشانه های فلج مغزی در کودکان
علائم و نشانه های فلج مغزی در کودکان می توانند بسیار متفاوت باشند. مشکلات حرکتی و هماهنگی مرتبط با فلج مغزی عبارتند از:
- تفاوت و تنوع در تون عضلات ، مانند سفتی یا شلی بیش از حد
- عضلات سفت و رفلکس های اغراق آمیز (اسپاستیک)
- عضلات سفت و سخت با رفلکس های طبیعی (سفتی)
- عدم تعادل و هماهنگی عضلانی (آتاکسی)
- لرزش یا حرکات غیر ارادی
- حرکات کند و آهسته
- تأخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارت های حرکتی ، مانند فشار آوردن روی بازوها ، نشستن یا خزیدن (چهار دست و پا رفتن)
- علاقه به یک طرف بدن ، مانند رسیدن به چیزی با یک دست یا کشیدن یک پا هنگام خزیدن
- دشواری در راه رفتن ، مانند راه رفتن روی انگشتان پا ، راه رفتن به صورت خمیده و زاویه دار ، راه رفتن قیچی مانند با زانوهای ضربدری ، ●راه رفتن با فاصله زیاد پاها یا راه رفتن نامتقارن
- ریزش بیش از حد آب دهان یا اختلالات بلع
- مشکل در مکیدن یا غذا خوردن
- تأخیر در رشد گفتار یا مشکل در صحبت کردن
- مشکلات یادگیری
- مشکل در مهارت های حرکتی ظریف ، مانند بستن دکمه لباس یا برداشتن وسایل
- تشنج
فلج مغزی می تواند کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد ، یا ممکن است در درجه اول فقط به یک اندام یا یک طرف بدن آسیب برساند. اختلال مغزی که باعث فلج مغزی شده است با گذشت زمان تغییر نمی کند ، بنابراین علائم معمولاً با افزایش سن بدتر نمی شوند.
با این حال ، با بزرگتر شدن کودک ، برخی از علائم ممکن است کم و بیش در او آشکار شوند. مشکلات کوتاه شدن و سفتی عضلات در صورت عدم درمان تهاجمی ممکن است بدتر شوند.
ناهنجاری های مغزی مرتبط با فلج مغزی در کودکان همچنین ممکن است به سایر مشکلات عصبی منجر شوند ، از جمله:
- مشکل در دیدن و شنیدن
- ناتوانی های فکری
- تشنج
- درک غیر طبیعی از لمس یا درد
- بیماری های دهان و دندان
- مشکلات بهداشت روان
- بی اختیاری ادرار
پیشگیری
از بیشتر موارد فلج مغزی در کودکان نمی توان جلوگیری کرد ، اما می توانید خطر آن را کاهش دهید. اگر باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید ، می توانید برای حفظ سلامتی کودک و به حداقل رساندن عوارض بارداری این مراحل را انجام دهید:
- حتماً واکسینه شوید : واکسینه شدن در برابر بیماری هایی مانند سرخجه ، ترجیحاً قبل از بارداری ، ممکن است از عفونتی که می تواند باعث آسیب مغزی جنین شود جلوگیری کند.
مراقب خود باشید. هرچه سلامتی شما در بارداری بیشتر باشد ، احتمال ابتلا به عفونت منجر به فلج مغزی کمتر است. - مراقبت های زودهنگام و مداوم قبل از تولد را دنبال کنید : مراجعه منظم به پزشک در دوران بارداری روش خوبی برای کاهش خطرات سلامتی برای شما و نوزاد متولد نشده شماست. مراجعه منظم به پزشک می تواند از زایمان زودرس ، وزن کم هنگام تولد و عفونت جلوگیری کند
- ایمنی خوبی برای کودک فراهم کنید : با تهیه صندلی ماشین ، کلاه ایمنی دوچرخه ، ریل ایمنی کنار تخت و نظارت مناسب از آسیب دیدگی سر کودک جلوگیری کنید.
- از مصرف الکل ، تنباکو و داروهای غیرقانونی خودداری کنید. این موارد با خطر فلج مغزی در ارتباط هستند.
درمان فلج مغزی در کودکان
این بیماری درمان قطعی ندارد اما با کمک دارو درمانی، کار درمانی، گفتار درمانی و ابزارهای کمکی مثل بریس می‌توانید به کودک کمک کنید تا مانند دیگر بچه‌ها فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد.
رویکردهای درمانی عبارتند از :
مداخله زودهنگام برای درمان فلج مغزی در کودکان
برنامه‌های مداخله زودهنگام متشکل از گروهی از کارشناسان است که به کودکانی که دچار عقب ماندگی در رشد هستند کمک می‌کند.
این تیم متشکل از متخصص علوم رفتاری و تربیتی، فیزیوتراپیست، پرستار و مددکاران اجتماعی است. هدف این گروه آگاهی‌بخشی و همراهی خانواده‌های دارای فرزند مبتلا به فلج مغزی اطفال است. با این امید که کودک با کمک خانواده مهارت‌ها و تمرین‌های لازم را انجام دهد.
فیزیوتراپی فلج مغزی در کودکان
کار این متخصصان انجام تمرینات کششی یا قدرتی به کودک است تا حرکات جدید مثل غلت زدن، نشستن و راه رفتن را بیاموزد.
کاردرمانی کودک فلج مغزی
کاردرمانی با هدف توانمند کردن کودک برای انجام کارهای روزمره و شخصی صورت می‌گیرد. کارشناسان کاردرمانی با فعالیت‌های عملی و راه‌های خلاقانه به کودکان کمک می‌کنند تا بتوانند با چالش‌ها و محدودیت‌های ناشی از بیماری‌شان کنار بیایند.
گفتار درمانی فلج مغزی اطفال
این مرحله از درمان به منظور آموزش کودکان جهت صحبت کردن و برقراری ارتباط صورت می‌گیرد.
ابزارهای کمکی برای حرکت
این ابزارها برای کمک به تحرک کودکان مبتلا به فلج مغزی در کودکان طراحی و مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال آتل پا برای کمک به حرکت دادن پاها، جلوگیری از نافرمی و راه افتادن استفاده می‌شود. آتل دست برای اصلاح فرم بازوها و قرارگیری درست دست‌ها در راستای بازوها کاربرد دارد. دیگر ابزارها شامل کیبوردهای ارتباطی یا نشانه‌ای، صندلی و ویلچر مخصوص است.
داروهای فلج مغزی اطفال
این داروها در صورتی تجویز می‌شوند که درمان‌های غیردارویی موثر واقع نشوند یا کودک همراهی لازم در طی درمان نداشته باشد. تزریق یا داروهای دهانی جهت توقف حرکات ناخواسته یا توقف اسپاسم تجویز می‌شود.
سخن پایانی
فلج مغزی در کودکان از اختلالات نورولوژیکی است که تمامی حرکات بدن را مختل می‌کند. این بیماری اگرچه درمان قطعی ندارد، اما یک برنامه مدیریتی عالی می‌تواند کمک شایانی به بهبود زندگی کودک شما کند. برای ارتباط با درمانگران مجرب کلینیک سیرن با ما تماس بگیرید.
