اختلال تلفظ در کودکان

گفتار یکی از اصلی‌ترین ابزارهای ارتباطی انسان است و توانایی بیان دقیق واژه‌ها، نقش مهمی در ایجاد ارتباط مؤثر با دیگران دارد. یکی از مشکلات شایع در حوزه گفتار، اختلال تلفظ است که می‌تواند از کودکی تا بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال نه‌تنها بر وضوح کلام تأثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است باعث مشکلات روانی، اجتماعی و تحصیلی شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی می‌توانید به کلینیک سیرن مراجعه کنید.

اگر می‌خواهید با تعریف، انواع، دلایل، روش‌های درمان و پیامدهای اختلال تلفظ آشنا شوید، همین حالا مقاله زیر را کامل بخوانید!

اختلال تلفظ چیست؟!

اختلال تلفظ (Articulation Disorder) یکی از اختلالات گفتاری رایج است که به مشکلات فرد در تولید صحیح و واضح صداهای زبان مربوط می‌شود. به زبان ساده، فرد مبتلا نمی‌تواند برخی از صداهای گفتاری را به‌درستی بیان کند یا به‌جای آن‌ها، از صداهای دیگر استفاده می‌کند. نتیجه این اختلال معمولاً کاهش وضوح گفتار است؛ یعنی شنونده ممکن است نتواند به‌راحتی گفته‌های فرد را درک کند.
در روند طبیعی رشد زبان، کودکان در ابتدا ممکن است صداها را به اشتباه تلفظ کنند، اما بیشتر آن‌ها تا سن ۶ یا ۷ سالگی توانایی تولید صحیح همه صداها را پیدا می‌کنند. اگر این مشکل تا پس از این سن ادامه پیدا کند یا در بزرگسالی ایجاد شود، به آن اختلال تلفظ گفته می‌شود.

نشانه‌های شایع اختلال تلفظ عبارت‌اند از:

• بیان ناقص یا نادرست برخی صداها (مثلاً گفتن “تات” به‌جای “شیر”)
• حذف صداها در کلمات (مثلاً گفتن “مو” به‌جای “موز”)
• معکوس کردن صداها (مثلاً گفتن “بسکیت” به‌جای “بیسکویت”)
• بیان غیرقابل‌فهم گفتار در سنینی که باید قابل درک باشد

تلفظ نادرست ممکن است ناشی از مشکلات عضلانی، عصبی، شنوایی، یا روانی باشد. همچنین، ممکن است بدون دلیل مشخصی رخ دهد و نیاز به ارزیابی تخصصی توسط گفتاردرمان داشته باشد.

اختلال تلفظ ممکن است تنها یک یا چند صدا را تحت تأثیر قرار دهد، یا گفتار کلی فرد را به‌شدت مخدوش کند. صداهایی مانند /س/، /ش/، /ر/، /ز/ و /ل/ از جمله رایج‌ترین صداهایی هستند که در این اختلال تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند.
نکته مهم این است که اختلال تلفظ با “لهجه”، “گویش” یا “لکنت زبان” تفاوت دارد. در لهجه یا گویش، ساختارهای گفتاری خاص منطقه‌ای بدون خطا تلفظ می‌شوند، ولی در اختلال تلفظ، خودِ تولید صدا دچار نقص است.

انواع اختلالات تلفظ

اختلالات تلفظ به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و علل خاص خود را دارند:

۱. اختلال واج‌سازی (Articulation Disorder)

در این نوع اختلال، فرد نمی‌تواند یک یا چند صدای خاص را به درستی تولید کند. مثلاً به جای /س/ از /ت/ استفاده می‌کند یا صدای /ر/ را حذف می‌کند. این مشکل بیشتر در کودکان دیده می‌شود اما در صورت درمان‌نشدن می‌تواند به بزرگسالی نیز کشیده شود.

۲. اختلال واج‌شناختی (Phonological Disorder)

در این حالت، مشکل فرد در سطح شناختی و زبانی است نه صرفاً تلفظ فیزیکی. او الگوهای نادرستی از صداها را یاد گرفته است. مثلاً ممکن است تمام صداهای پشت دهان را به صدای جلویی تبدیل کند (مثلاً گفتن /ت/ به‌جای /ک/).

۳. دیس‌آرتری (Dysarthria)

دیس‌آرتری اختلالی در گفتار ناشی از ضعف عضلانی در لب‌ها، زبان، تارهای صوتی یا دیافراگم است. این اختلال معمولاً به دلیل آسیب‌های مغزی (سکته، آسیب مغزی، فلج مغزی و …) ایجاد می‌شود و منجر به کندی یا مبهمی در گفتار می‌شود.

۴. آپراکسی گفتار (Apraxia of Speech)

آپراکسی نوعی اختلال حرکتی گفتار است که در آن مغز نمی‌تواند پیام‌های حرکتی لازم برای تولید صداها را به درستی به عضلات گفتار ارسال کند. این افراد معمولاً می‌دانند که چه می‌خواهند بگویند، اما در بیان آن دچار مشکل‌اند.

۵. لکنت (Stuttering)

اگرچه لکنت بیشتر به عنوان یک اختلال روانی‌-حرکتی گفتار شناخته می‌شود، اما در مواردی ممکن است با اختلالات تلفظ نیز همراه باشد. لکنت شامل تکرار، کشش یا توقف غیرارادی در صداها و کلمات است.

آیا اختلال تلفظ در بزرگسالی درمان دارد؟

پاسخ کوتاه این است: بله.

اگرچه درمان اختلال تلفظ در دوران کودکی ساده‌تر و سریع‌تر است، اما بزرگسالان نیز می‌توانند با کمک گفتاردرمانی به بهبود چشمگیری دست یابند.

گفتاردرمانی برای بزرگسالان به دلایل مختلفی ممکن است مورد نیاز باشد:

• ادامه‌ی مشکلات تلفظ از کودکی
• آسیب‌های عصبی ناشی از سکته، تصادف یا بیماری‌هایی مانند پارکینسون یا ALS
• تغییر زبان (مثلاً مهاجرانی که در تلفظ صداهای زبانی جدید دچار مشکل‌اند)

گفتاردرمانگر با ارزیابی دقیق، برنامه‌ای اختصاصی متناسب با مشکل خاص فرد تنظیم می‌کند. این برنامه می‌تواند شامل:

• تمرینات صوتی و حرکتی برای بهبود تولید صداها
• آموزش صحیح تنفس و هماهنگی عضلات گفتار
• تمرینات روانی برای کاهش اضطراب گفتاری
• استفاده از تکنولوژی و اپلیکیشن‌های کمکی

اگر فرد انگیزه داشته باشد و تمرینات را به طور منظم دنبال کند، نتایج مثبت حتی در بزرگسالی نیز قابل دستیابی است.

اگر اختلال تلفظ درمان نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟

درمان‌ نکردن اختلال تلفظ می‌تواند پیامدهای جدی در زندگی شخصی، اجتماعی، تحصیلی و شغلی فرد داشته باشد. برخی از مهم‌ترین پیامدها عبارت‌اند از:

۱. کاهش اعتمادبه‌نفس و اضطراب اجتماعی

فرد ممکن است از صحبت کردن در جمع خودداری کند، احساس شرم داشته باشد و نتواند ارتباط مؤثری با دیگران برقرار کند. این موضوع ممکن است باعث انزوا و افسردگی شود.

۲. اختلال در یادگیری و تحصیل

کودکانی که دچار اختلال تلفظ هستند ممکن است در درک مفاهیم، خواندن، نوشتن و حتی ریاضی دچار مشکل شوند، زیرا زبان پایه‌ی اصلی یادگیری است.

۳. کاهش فرصت‌های شغلی

در بزرگسالان، عدم توانایی در صحبت‌کردن واضح ممکن است بر استخدام، مصاحبه‌های شغلی، تعامل با مشتریان یا همکاران تأثیر منفی بگذارد.

۴. نقص در ارتباطات روزمره

فهم نادرست یا سوءبرداشت دیگران از حرف‌های فرد می‌تواند باعث ایجاد سوءتفاهم و اختلاف در روابط بین‌فردی شود.

(اگر نگران اختلال تلفظ کودک‌تون هستید…
گاهی فقط شنیدن تفاوت‌ها کافی نیست، مخصوصاً وقتی پای رشد گفتار بچه‌ها وسطه. اگه به راهنمایی دقیق‌تری نیاز دارید و می‌خواید مرحله‌به‌مرحله بدونید باید چیکار کنید، ما یه ابزار کاربردی براتون آماده کردیم:

پلنر اختلالات تولید (تلفظ)

این پلنر کمک‌تون می‌کنه علائم رو دقیق‌تر رصد کنید، تمرین‌ها رو پیگیری کنید و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری برای ادامه مسیر توانبخشی داشته باشید)

تفاوت اختلال تلفظ با سایر اختلالات گفتاری

در زمینه گفتار و زبان، اصطلاحات مختلفی به کار می‌رود که هر یک به نوع خاصی از اختلال اشاره دارند. یکی از رایج‌ترین سردرگمی‌ها، اشتباه گرفتن اختلال تلفظ با سایر اختلالات گفتاری است. هرچند این اختلالات ممکن است در ظاهر شباهت‌هایی داشته باشند، اما تفاوت‌های اساسی میان آن‌ها وجود دارد که شناخت آن‌ها برای درمان و مداخله مؤثر بسیار مهم است.

اختلال تلفظ در برابر اختلال زبانی

اختلال تلفظ به مشکلاتی در تولید صحیح صداها محدود می‌شود، در حالی که اختلال زبانی فراتر از تولید صدا بوده و شامل درک و استفاده از زبان است. به بیان ساده، فرد دارای اختلال زبانی ممکن است نتواند جملات درست بسازد، واژگان را درست به کار ببرد یا حرف دیگران را به درستی متوجه شود، حتی اگر تلفظ او کاملاً صحیح باشد. در مقابل، فردی با اختلال تلفظ ممکن است زبان را به‌خوبی بفهمد و به‌کار ببرد، اما صداها را نادرست بیان کند.

اختلال تلفظ در برابر لکنت

لکنت نوعی اختلال در روانی گفتار است و ربطی به تولید نادرست صداها ندارد. افراد دارای لکنت ممکن است هنگام حرف زدن دچار تکرار، مکث یا کشش در کلمات شوند. مثلاً ممکن است بگویند: «مـمـمـن… ممنونم». این در حالی است که فردی با اختلال تلفظ ممکن است اصلاً نتواند برخی صداها را درست بیان کند، مثلاً به‌جای «سارا» بگوید «تاتا». لکنت معمولاً منشا روان‌شناختی و عصبی دارد، در حالی که اختلال تلفظ ممکن است به دلایل حرکتی یا رشدی بروز پیدا کند.

(اگر دوست دارید اطلاعات کامل‌تر و تخصصی‌تری درباره لکنت زبان، علائم، علل و راه‌های درمان آن بخوانید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله کامل لکنت زبان را از دست ندهید)

اختلال تلفظ در برابر اختلال صوت

اختلال صوت به کیفیت صدا مربوط می‌شود، نه به نحوه تولید صداهای گفتاری. در اختلال صوت، فرد ممکن است صدایی گرفته، خش‌دار، خیلی بلند یا خیلی آهسته داشته باشد. این مشکل می‌تواند ناشی از استفاده نادرست از تارهای صوتی، بیماری‌های حنجره یا مشکلات عصبی باشد. اما در اختلال تلفظ، صدای فرد ممکن است از نظر بلندی یا کیفیت طبیعی باشد، ولی تلفظ صداها نادرست یا نامفهوم باشد.

اختلال تلفظ در برابر آپراکسی گفتار

آپراکسی گفتار یک اختلال حرکتی–عصبی پیچیده است که در آن مغز نمی‌تواند پیام‌های لازم برای برنامه‌ریزی حرکات گفتاری را به‌درستی به عضلات دهان و زبان ارسال کند. افراد مبتلا به آپراکسی ممکن است بدانند چه می‌خواهند بگویند، اما نتوانند حرکات لازم را برای گفتن آن انجام دهند. برخلاف اختلال تلفظ که معمولاً الگوهای خطای ثابتی دارد (مثلاً همیشه صدای /ر/ را اشتباه می‌گوید)، در آپراکسی خطاها غیرثابت و متغیر هستند و گفتار ممکن است بسیار ناپایدار و پرزحمت باشد.

در مجموع، اختلال تلفظ تنها یکی از انواع اختلالات گفتاری است که با سایر اختلالات تفاوت‌های مشخصی دارد. اختلال زبانی مربوط به درک و استفاده از زبان است، لکنت به روانی گفتار مربوط می‌شود، اختلال صوت به کیفیت صدای تولیدشده مربوط است، و آپراکسی به اختلال در برنامه‌ریزی حرکات گفتاری بازمی‌گردد. شناخت دقیق این تفاوت‌ها برای انتخاب مسیر درمان مناسب کاملاً ضروری است و تأکید می‌شود که تشخیص نهایی باید توسط گفتاردرمانگر متخصص انجام گیرد.

سخن پایانی

شناخت و درمان اختلال تلفظ گامی مهم در بهبود کیفیت ارتباط و افزایش اعتماد به نفس است. چه در دوران کودکی و چه در بزرگسالی، درمان مناسب می‌تواند اثرات قابل توجهی در زندگی فرد ایجاد کند. مهم‌تر از همه، شروع مسیر درمانی زیر نظر افراد متخصص و دلسوز است.

کلینیک توانبخشی سیرن با بهره‌گیری از تیمی مجرب و متخصص ، در کنار شماست تا با ارائه برنامه‌های درمانی تخصصی و فردمحور، به شما یا عزیزانتان در غلبه بر این مشکلات کمک کند؛ اگر شما یا اطرافیانتان با چنین چالشی روبه‌رو هستید، همین امروز از خدمات گفتاردرمانی تخصصی کلینیک سیرن دیدن کنید و برای ارزیابی و شروع درمان اقدام نمایید.

برای آشنایی بیشتر با نتایج درمان‌های انجام شده، گزارش درمان‌های موفق کلینیک سیرن را نیز مشاهده کنید.

کلینیک سیرن، همراه مطمئن شما در مسیر بازگشت به گفتاری روان و شفاف.